De zorgplicht van de waterschappen uitgelicht aan de hand van drie maatstaven

De afgelopen jaren heeft Nederland een aantal keer te maken gehad met extreme neerslag die heeft geleid tot overstromingen en een hogere waterstand. Door klimaatverandering is de verwachting dat we steeds vaker te maken krijgen met neerslagextremen. In sommige gevallen leidt dit tot schade. Als iemand wateroverlast ervaart of schade heeft door wateroverlast, wordt met enige regelmaat de stelling ingenomen dat het waterschap niet aan haar zorgplicht heeft voldaan. In deze blog is de zorgplicht van waterschappen uitgelicht.

De waterschappen

In Nederland zijn de waterschappen verantwoordelijk voor het waterbeheer. De verschillende waterschappen zijn ieder verantwoordelijk voor een bepaald deelgebied. De Waterschapswet bevat regels over onder andere de instelling, opheffing, taken, inrichting en bevoegdheden van waterschappen.

De waterschappen hebben onder andere als taak het beheer van het watersysteem. Dat houdt, kort gezegd, in het voorkomen/beperken van overstromingen, wateroverlast en waterschaarste. De taak tot het beheren van watersystemen wordt de zorgplicht genoemd.

Invulling van de zorgplicht in de rechtspraak

In de rechtspraak zijn een aantal maatstaven ontwikkeld waaraan wordt getoetst om te bepalen of een waterschap aan haar zorgplicht heeft voldaan. Hieronder zet ik de maatstaven uiteen.

1. Het waterschap heeft een zekere beleidsvrijheid.
   Hoge Raad 9 oktober 1981, (Bargerbeek), ECLI:NL:HR:1981:AG4240
   Het uitblijven van een overstroming hoeft niet te worden gegarandeerd. Hoe ver de onderhoudsplicht van een waterschap gaat ter voorkoming van het onder water lopen van gronden door verstopping van waterwegen, hangt van verschillende factoren af. Een zekere marge van beleidsvrijheid kan het waterschap niet worden ontzegd.
2. Het waterschap moet adequaat reageren op een klacht.
   Hoge Raad 8 januari 1999, (West-Friesland) ECLI:NL:HR:1999:ZC2813
   Van een waterschap mag worden verlangd dat wanneer er een klacht wordt gedaan over een waterpeil, het waterschap daar adequaat op reageert door een onderzoek in te stellen. Afhankelijk van de uitkomsten van het onderzoek dient het waterschap de noodzakelijke en mogelijke maatregelen te treffen.
   Het arrest van de Hoge Raad is niet gepubliceerd. De maatstaf is wel terug te vinden in de recentere rechtspraak zoals bijvoorbeeld in rechtsoverweging 4.2 van Rechtbank Limburg d.d. 03 april 2024, ECLI:NL:RBLIM:2024:1514.
3. De beleidsvrijheid van het waterschap is niet onbeperkt.
   Hoge Raad 9 november 2001 (Rijnstromen), ECLI:NL:HR:2001:AD5302
   Een waterschap hoeft niet telkens uit eigen beweging te onderzoeken of sprake is van hoge of lage waterpeil en op basis daarvan maatregelen te treffen vooruitlopend op aangekondigde weersomstandigheden. Het waterschap heeft een zekere beleidsvrijheid maar dat gaat niet zo ver dat het optreden van het waterschap slechts marginaal zou kunnen worden getoetst.

Uit deze rechtspraak en de toepassing van deze maatstaven blijkt dat, in geval van een beroep op de zorgplicht, door de rechter wordt beoordeeld of het waterschap, gezien de concrete omstandigheden van het geval, de verschillende bij het beleid betrokken belangen en de beperkte middelen, beneden de zorg van een goed beheerder is gebleven. Van belang is dat de waterschappen een inspanningsverplichting hebben en geen resultaatsverplichting.

Zie bijvoorbeeld Rechtbank Limburg d.d. 03 april 2024, ECLI:NL:RBLIM:2024:1514 en Rechtbank Rotterdam d.d. 1 mei 2024, ECLI:NL:RBROT:2024:4782.

Contact

Heeft u vragen over dit onderwerp neem dan contact op met Jasminke Meester.

Jasminke Meester
jhmeester@benthemgratama.nl
+31 (0)6 820 539 52